ZAKKUM

Çoğu zaman büyüklerimizden şu sözü duymuşuzdur: "Zıkkımın kökünü yesin!" Peki nedir bu zıkkım ? Latince adı "Nerium Oleander" olan bu bitkiye Türkçe 'de "zakkum" denir. Birçoğumuzun aklına ilk önce ünlü bir müzik grubunun gelmesi doğal.

Zakkum, Akdeniz iklimi bölgelerinde yetişen, 5 metreye kadar boy atabilen, genelde pembe çiçekli bir bitkidir. Zakkum bitkisinin birtakım faydaları sayılsa da bu bitki zehirlidir.

Çocukluğumuzda dere kenarlarında bu zakkum bitkilerinin arasında oynardık.

Kimi kadınlar zakkumları kesip, dallarını ve yapraklarını biçerek gövdesinden herek elde eder, bunlara bahçesindeki fasulyeleri ağdırırdı. Dedemler bu bitkiyi gövdesinden kesip gölge yapsın diye koyunların çardağının üzerine örterdi. Ninem de kestiği ufak bir zakkum dalını yere vurarak kuzuları korkutur, analarından ayırırdı. Sütlerini emen taze kuzuları analarından ayırma işi her gün yapılırdı. Yine ateş yakmak isteyenler zakkumun kurumuş dallarını kullanırdı. Kuru zakkum dalı çıtır çıtır yanar ve odunları tutuşturmak için birebirdir. İşte zakkumun tıbbi olmayan bazı faydalarını saydık. Bizimkiler hatırladığıma göre bu bitkiye zakkum değil de ayıt derlerdi. Muhtemelen "hayıt" demek istiyorlardı. Fakat hayıt ve zakkum aynı iklim bölgelerinde yetişseler de çok farklı bitkilerdi. Hayıt literatürde "Vitex-agnus castus" ismiyle bilinir. Denizli'de kırmızı su ve termalleriyle bilinen Karahayıt da ismini bu bitkiden almıştır.

Vitex-agnus castus / Hayıt

Zakkum ismi Kur-an'da 3 yerde geçmektedir ve günahkarlara cehennemde yedirilecek olan ağacı ifade eder. Zakkuma Ömer Hayyam'ın rubailerinde de rastlarız:

Sana el değdirmeğe elim varmaz,

Hem sensiz aldığım nefes, nefes olmaz;

Bir garip dert bu, kimseye de açılmaz:

Bir zehir zakkum ki, tadına da doyulmaz.

Zakkumla ilgili araştırmalar yaparken Muzaffer İzgü'nün "Zıkkımın Kökü" isimli bir kitabına denk geldim ve okuma listeme ekledim.

Zakkum bitkisine yakın zamana kadar Pamukkale'deki antik havuzda da rastlardık. Fakat sözde çevre düzenlemesiyle zakkum bitkileri sökülüp yerine beton dolduruldu. Havuzun sembolü haline gelmiş pembe çiçekli zakkumların hangi akla hizmet söküldüğü hala merak konusu. Herhalde bu durumun en mantıklı açıklaması, zakkumların sökülmesini uygun bulan kişi veya kişilerin akşamları evinde bu zakkumların kökünü yiyecek olmasıdır.